На 18 март, оваа година, во Тирана министрите за одбрана на Албанија, Косово и Хрватска потпишаа „Заедничка декларација за соработка во областа на одбраната“. Во заедничкото соопштение, по завршувањето на средбата, тројцата министри ја потенцираа својата посветеност кон регионалната безбедност и соработка. Истовремено ја реафирмираа нивната намера да ја зајакнат трилатералната безбедносна и одбрамбена соработка, но и да ја зајакнат безбедноста и стабилноста во Југо-источна Европа и Јадранско-Јонскиот регион.
Во текстот на декларацијата, трите страни ја истакнуваат заложбата да „…превземат итни мерки за развој на одбрамбените капацитети… дизајнирани за да ја зајакнат нашата способност за заштита на нашите територии и народи, исто како и да се придонесе кон меѓународниот мир и безбедност…“. Во продолжение на текстот тие ги набројуваат областите во кои конкретно ќе соработуваат, ставајќи посебен акцент на соработката во областа на обезбедување на одбрамбени капацитети, соработка на одбрамбените индустрии, инвестиции во новите технологии, зголемување на интероперативните капацитети на армиите, како и заедничка соработка во образованито, преку соодветните воени академии и колеџи. Се разбира, заедничката заштита од хибридни напади, дезинформации и малигни странски влијанија, се дел од оваа декларација, Дополнително трите страни се согласуваат да: „…споделуваат информации и разузнавачки сервиси за стратешки и оперативни ситуациони сознанија и координација помеѓу одбрамбените институции со цел ефективно да се спречат и детектираат за да се одговори на предизвиците со кои нашите респектирани држави се соочуваат…“.
По потпишувањето на декларацијата албанскиот министер, како што е редот, даде и изјави за медиумите. Тој во почетокот на своето обраќање ја искажа проценката дека има обиди на Косовската граница да се создаде ситуација на дестабилизација, како и ситуација која е закана за редот и безбедноста.
„…Ние мора да бидеме многу сконцентрирани и внимателно да набљудуваме за да спречиме вакви ситуации…“. Во продолжение, тој истакнал: „…Ове е дефинитивно договор каде важноста е дадена преку инволвирање на првите три страни. Ние исто така имаме интерес од нашите бугарски колеги да бидат вклучени, бидејќи тие имаат исто читање за заканите во регионот и имаат иста посветеност во смисла на заканите… Доколку Црна Гора и Северна Македонија би сакале да се приклучат кон принципите на овој договор, ние секако сме целосно отворени…“.
Српското министерство за надворешни работи веднаш излезе со соопштение во кое истакнува дека итно ќе побара од министрите за надворешни работи на Република Албанија и Република Хрватска детално образложение за потпишувањето на трилатералниот договор. Дополнително, во соопштението се потенцира дека: „…овие две држави, заедно со нелегитимен преставник на привремените институции… во Приштина, презеле чекори кои ја поткопуваат регионалната стабилност… Посебно е вознемирувачки дека оваа воена алијанса е создадена без консултации со Белград, со директно инволвирање на структура која нема меѓународен легитимитет и која преставува безбедносна закана за српскиот народ и целиот регион… Крајно индикативно е дека два од српските соседи – Хрватска и Албанија, одлучиле да го иницираат овој договор и покана за придружување е исто така испратена до нашиот трет сосед Бугарија. Ако, како што тие тврдат, овој договор не е насочен кон никого, тогаш ние бараме објаснување зошто Србија е исклучена од преговори за безбедноста во регионот…“. Претседателот Вучиќ исто така го осуди договоров истакнувајќи дека според негови сознанија, ниту структурите на НАТО не биле претходно запознаени. Хрватскиот портал „Вјести“ објави изјава на анонимен преставник на НАТО: „…Ние сме запознаени со тоа, но НАТО како организација не е учесник, според тоа нема улога во процесот на консултации…“.
Одговрајаќи на српските оптужби хрватскиот министер за одбрана, во изјава за медиумите истакна: „… Албанија е наш НАТО сојузник, а Косово е наша пријателска држава, која ние ја имаме признаено. Неколку други држави ќе се приклучат кон меморандумов. Ниту една буква во тој документ не ја споменува Србија… Ќе работиме со Албанија и Косово за да ги елиминираме сајбер заканите на кои Хрватска е изложена во последниве пет или шест години, исто како Албанија и Косово… Ова е суштината и Хрватска сигурно нема да го праша Белград што да прави…“. Хрватскиот претседател господинот Пленковиќ, одговарајќи на новинарско прашање истакна: „…Се надевам дека некој ќе одвои пет минути да го прочита текстот на договорот… Ние бевме во можност да создадеме документ кој ќе им помогне во нивните (се мисли на Албанија и Косово-м.з.) реформски напори. Разбирам дека некој има потреба да бара непријатели, но овој не е непријателски. Хрватска за ова нема потреба да бара дозвола ниту од Србија, ниту од НАТО…“. Во својата вчерашна изјава хрватскиот претседател се обиди да го девалвира значењето на оваа декларација нарекувајќи ја лична иницијатива на министерот за оддбрана. Сепак, тоа не значи ништо. Општо е познато дека хрватскиот претседател не е во љубов со хрватскиот премиер.
Албанскиот премиер Курти отиде чекор понатака. Тој на Фејсбук напиша: „…Честитики до сите. Еден исклучително значаен чекор за безбедноста и мирот во регионот, преку одбрана, соработка и коориднација на нашите мирољубиви држави, со трилатералната декларација за воен сојуз потпишна денес во Тирана…“. Одговарајќи на српските обвинувања, косовската министерка за надворешни работи на Твитер објави дека: „…остро ја осудува српската заканувачка изјава… обвинувајќи ја за продолжување на хегемонистичката политика во регионот. „…Без признавање на Косово, Србија не може да биде фактор на стабилноста во регионот…“.
Поголемиот број на цитати презентирани во текстов имаат за цел пообјективно да ги презентираат позициите на потписниците на трилатералната декларација. Прва од ваков вид на Балканот. При тоа, интересно е да се напомене дека преставниците на земјите потписници секој од свој аспект ја коментира потребата од нејзиното потпишување. Едноставно, сите изјави се за внатрешна употреба. Со самото тоа конфузијата станува поголема. Молкот од страна на останатите држави од регионот, но и пошироко, не може да се протолкува ниту како одобрување, ниту како осуда. И една Бугарија, која однапред била консултирана, а отворено и поканета да пристапи, молчи. Реакцијата на Србија е важна, но секако очекувана. Таа укажува на еден значаен момент. Взаемната недоверба, но и антагонизам помеѓу четири држави во регионот. Бројка на која требе да се додаде и бошњачко-хрватскиот дел од Босна и Херцеговина. Дотолку повеќе што БиХ е нераскинлив дел од оваа приказна.
Клучно прашање е на кого му одговара зголемувањето на недовербата помеѓу овие држави, но и забрзувањето на трката во вооружување. Дотолку повеќе што две, од трите држави – потписници се членки на НАТО. Со самото тоа на нив не им се заканува никакво загрозување на безбедноста, од која и да било друга држава, па и Србија. Дополнително, на Албанија и Хрватска, како членки на НАТО им стојат на располагање сите инструменти за соработка наведени во декларацијата. Единствен исклучок може да е во областа на заедничката набавка на оружје и развој на воените индустрии. Но, за тоа беше доволно да се следи турско – италијанскиот договор за воена соработка во областа на производството на дронови. Уште подобро, вчера потпишаниот македонско-турски договор.
Оттука тајноста во подготовката на оваа декларација, како и чинот на нејзиното потпишување, треба да се анализира од еден поширок регионален контекст. Состојбите во Босна и Херцеговина одат со забрзано темпо, во несакана насока. Република Српска е се’ поблиску до целосна самостојност. Напорите на меѓународната заедница да се воспостави функционална федерација не даваат резултати. За Косово вакво нешто не може да се каже, но директните преговри со Србија се целосно закочени. Анимозитетот помеѓу државите и народите постојано се зголемува. Со самото тоа и бројот на инцидентите. Евентуалното повлекување на САД од регионот ќе предизвика безбедносен вакум, кој треба да се пополни. Големите европски држави, секоја поединечно, но и заедно, можат делумно да ги заменат САД, но ја губат меката сила. Ветувањата за членство во Европската Унија се претворија во „чекање на Годо“.
Тајноста со која се водат преговорите помеѓу САД и Русија, предизвикува загриженост. Се чини, тие во пакет со Украина, разговараат и за останатите горливи светски прашања. Западен Балкан е едно од тие. Потврденото присуство на српскиот претседател на парадата во Москва, но и учество на српски воени единици се јасен знак. Србија не отстапува од својата политика кон Русија! Нешто што САД лесно можат да го прифатат. Нема што да изгубат. Во едно такво сценарио, на една или повеќето големи европски држави не им преостанува друго, овен спроведување на политика на задржување кон Србија. Дали и колку ова идеја ќе биде успешна ќе зависи и од Бугарија. Всушност евентуалното нејзино приклучување кон овој договор ќе биде потврда дека трилатералниот договор е резултат на европска иницијатива. Се разбира, надвор од Брисел.
За жал изминативе години надворешно-политичките потези на големите европски држави, не покажаа успех. Нивните лидери повеќе парадираат и даваат бомбастични изјави, отолку што делуваат промислено и согласно реалната ситуација на теренот. Иницијативата за приклучување на Бугарија кон трилатералниот договор, Србија може и сигурно ќе ја протолкува на еден начин. Сојузниците од Втората светска војна повторно се обединуваат.
Оттука, Македонија нема што да бара во оваа приказна. Изјавите на албанскиот министер за надворешни работи дека и Македонија може да се приклучи се чиста куртоазија. Доколку тоа навистина го сакаа ќе ја поканеа уште во текот на подготовките.
Автор: Јован Донев за НетПрес
