Интервјуа
Без домашно градежништво не може да имаме функционална држава
Интервју со Горан Марковски | Декан на Градежниот факултет при УКИМ во Скопје
Економија и бизнис | печатено издание | 15 март 2025г.
Минатата година Градежниот факултет при УКИМ прослави 75-годишнина од своето работење. За почеток на разговорот, што е она што би сакале да го истакнете од историјата на Факултетот?
Г. Марковски: Не е ни малку едноставно од сегашна позиција на актуелен професор и декан на Градежниот факултет да се опише чувството изградено од гордост и привилегија за создадената можност да се биде дел од минатото и од сегашноста на оваа високобразовна институција која прославува вака сериозен јубилеј од 75 години од основањето, но уште повеќе постои и одговорност за тоа што ќе се остави зад себе. Не случајно нашиот факултет е првиот технички факултет формиран во тогашна Македонија разурната од војната и поради разни историски и економски причини − со мошне скромна инфраструктура. И затоа, покрај образовната мисија, на Градежниот факултет му била доверена и дополнителна задача активно да се вклучи во изградбата на новата држава, обврска кон која сериозно се пристапило и можам да кажам дека и до ден-денес се пристапува, особено при реализација на капиталните инфраструктурни проекти.
Се разбира дека почетоците во делот на наставната, а уште повеќе во научно--истражувачката област биле скромни најмногу поради недостаток на домашен квалификуван кадар. Објективно имало само еден доктор на науки од Македонија, професорот Петар Серафимов, кој подоцна стана и академик. Другите наставници биле преземени од стопанството за со своите практични знаења и искуства да придонесат во развојот на едукативниот процес. Од голема помош во овој период биле професорите од Хрватска и од Србија кои со своето знаење и вискообразовно искуство, покрај другото, зад себе ја оставиле втората генерација на, сега веќе, македонски професори на Градежниот факултет.
Денес Факултетот располага со наставен кадар кој ја негува и ја продолжува неговата традиција во наставната, во научно-истражувачката и во високостручната дејност. Убеден сум дека така ќе биде и во иднина.
Каков е интересот за студирање на Градежниот факултет последниве десетина години? Остануваат ли по дипломирањето инженерите во земјава?
Г. Марковски: Интересот за студирање на Градежниот факултет се движел по одредена синусоида, речиси секогаш како одраз, односно ехо на општествено-политичките и на економските услови и трендови. Во период кога градежништвото било на повисоко ниво, и Факултетот бил попривлечен за младите. И обратно, во време на криза интересот по правило опаѓа. Само би додал дека обликот и содржината на кризата можат да бидат од различен карактер. Мислам дека во еден таков период се наоѓаме токму сега кога се соочуваме со интересна дискрепанца меѓу потребата за инженерски кадар и интересот за студирање. Како што е познато, во земјава се реализираат голем број капитални инвестиции кои, за жал, никако да предизвикаат поголем интерес кај младата популација за изучување на оваа мошне потребна, одговорна, доходовна и истовремено многу благородна струка. Градежништвото знае да им возврати на сите оние кои ќе се вложат во него, да возврати и материјално и духовно. Делата кои ги оставаат зад себе градежните инженери имаат непроценливо значење за заедницата, но истовремено создаваат и чувство за бесконечност кај оние кои ги изградиле. Остануваат како видливи траги за нивното постоење. Гордост нивна, но и на нивните потомци. Токму ова е додадената вредност и убавината на оваа струка и, верувајте, тоа не може да биде надоместено со никакви материјални средства.
Сето ова е на некој начин поврзано и со состојбата во градежниот сектор во земјава. Каква е вашата оценка за состојбата и за случувањата? Се сеќаваме на времиња кога домашните градежни компании градеа низ светот.
Г. Марковски: Има повеќе причини за намалување на бројот на студенти. Една од нив е, би рекол, е еуфоричниот пробив на ИТ-секторот, што има директно влијание врз интересот за изучување на другите, особено техничките струки. Неспорни се поволностите кои со себе ги носи дигитализацијата, но чинам дека одреден дел од јавноста, а осебено помладите, имаат погрешна перцепција за нејзината суштина. Имено, дигитализација не е само креирање веб-страници, видеоигри, социјални мрежи... Таа е неопходна алатка за креирање решенија за поквалитетно, порационално и полагодно работење и ако сакате − живеење. Но, алгоритмот за решението може да биде изработен само од оној кој е стручен во областа. На пример, само градежен инженер кој ги поседува потребните теоретски и софтверски знаења може самостојно да дигитализира одредена постапка поврзана со струката. Никој друг. Со појавата на вештачката интелигенција тоа станува уште полесно. Дигитализацијата е неопходна и без нејзина примена не може да се замисли современото градежништво. Не случајно првиот сериозен компјутер во Македонија, во 60-тите години од минатиот век, е донесен на Градежниот факултет и во ИЗИИС.
Друга причина се пониските почетни примања во споредба со некои други дејности. Иако примањата на искусните и на квалитетните градежни инженери се многу повисоки, малото трпение кај младите, изопачениот систем на вредности, прекумерната брзина и материјализација на живеењето, неконтролираната појава на факултети и струки со егзотични имиња − придонесоа да се потиснат „винтиџ“ факултетите. На сето ова се надоврзуваат неповолните демографски текови и модерната опсесивност за студирање во странство по секоја цена.
Во државава секогаш биле и ќе бидат потребни добро образовани градежни кадри кои, се разбира, треба да бидат и добро платени. Потребни се не само за изградба на нови, туку уште повеќе за одржување на веќе постојните објекти и системи. Сведоци сме на катастрофи како последица на нестручно или никакво одржување на објекти. Трагичниот настан со уривањето на настрешницата на железничката станица во Нови Сад треба да ни послужи како предупредување и освестување. Со годините, недостигот на инженерски кадар во земјава ќе станува поизразен. на искусни градежници веќе заминуваат во пензија, а просторот останува испразнет. За функционална држава треба домашно градежништво. Ова е тема на која мораме сериозно да ѝ се посветиме. Се разбира, доколку размислуваме и чувствуваме одговорност за иднината.
Што е она што системски би можело да се направи во насока на подобрување на состојбите во градежништвото?
Г. Марковски: Прво, треба да најдеме одговор на прашањето зошто полека, но сигурно ја губиме оваа за Македонија традиционална стопанска гранка со големо влијание на БДП и на вработеноста, гранка која може да создава готов производ. Зошто оваа гранка со која Македонија се гордееше во минатото и која создаваше сериозен девизен прилив е доведена до состојба да се бори за опстанок? А без развој нема ни опстанок. А за развој е потребна работа на сериозни капитални проекти кои, на пребирливиот и суров меѓународен пазар, не можат да се добијат без соодветни референци. Затоа, во овие услови на глобализација и силна конкуренција, мора да се најде начин како да се поддржат и да се фаворизираат домашните компании, пред сè, на домашните проекти кои се реализираат со наши средства. Така, покрај стекнувањето референци, ќе се остручува домашниот кадар, ќе се создадат услови за поголеми примања и со тоа ќе се подобри имиџот на струката и на Факултетот кај младите. Со добри референци зад себе и квалитетен кадар фирмите ќе бидат многу поконкурентни и надвор од државава, а развојниот циклус полека ќе се реализира. Денес, за жал, со свои пари развиваме туѓи компании. Значењето на капиталните инвестиции не е само во објектите што се градат туку и во развојот на домашен инженерски кадар. Се плашам дека се претворивме во своевидна инженерска колонија во која мешетарат најчесто истрошени инженери од регионот и подалеку. Притоа нашиот кадар е принуден да игра сосема споредни и безначајни улоги. Не ретко дури и да статира. Поразително!
Во тој контекст, што сметате дека треба да се направи за да се подобрат овие состојби, особено во реализација на големите државни капитални инвестиции во инфраструктурата?
Г. Марковски: Прво, може да се промени начинот на планирањето на изградбата на линиските инфраструктурни објекти како што се патиштата, железниците и сл. Ако државава не може да обезбеди буџетски средства за финансирање на цела делница, може делницата да се подели на неколку дела и барем за еден од нив да се распише домашен тендер. Понатаму, при договарањето на условите со меѓународните финансиски институции да се вложи поголем напор за обезбедување учество на домашните компании. Ако не самостојно, да бидат барем рамноправно здружени со странските, а не само како нивни подизведувачи. Да се условат странските компани да вработат одреден број наши инженери кои ќе бидат директно вклучени во процесот на проектирање и/или надзор и изведба на проектите. Со гордост говориме за златните години на македонското градежништво, но забораваме да нагласиме дека таквиот растеж бил овозможен од тогашната меѓународна државна политика. Тоа се само дел од можните решенија што би ја подобриле состојбата на домашните градежни компании.
Според вас, како декан, кои се најголемите предизвици со кои се соочува Градежниот факултет?
Г. Марковски: Би било некоректно и непринципиелно проблемите и решенијата да се бараат само надвор од сопствената средина. Ако сакаме промени, мораме сите да се менуваме и да се прилагодуваме на новото време. Денес е потребен сосема поинаков приод кон наставата и студентите. Треба да се заборави она што важело пред неколку децении. Оваа т.н. генерација „З“ има свои карактеристики кои се сосема поинакви од претходните. Мораме да внесеме подинамична и попрактична настава со сè поголема употреба на дигитални алатки, но притоа сепак не смееме да дозволиме создавање на инженери извршители, инженери кои ќе немаат критичен однос за проблемите и за решенијата, инженери без инвентивност и без креативност.
Потребно е да им овозможиме контакти со нивни колеги од развиените универзитети, современи училници и лаборатории, да ги поттикнеме да стекнуваат пошироки академски знаења и што е можно повеќе практични искуства низ образовниот процес. Да нè прашуваат и да бараат од нас што повеќе знаење. Така ќе мораме и ние да бидеме поквалитетни.
Што треба да се менува во законите за високото образование за да може да се поттикне научната дејност на домашните факултети? Со што би се мотивирале младите стручни кадри да останат овде и да ги градат своите професионални кариери во земјава?
Г. Марковски: Факулетот покрива наставна, научно-истражувачка и високостручна апликативна дејност. Научната дејност ни е можеби најслабата алка. И тука не сме никаков исклучок. Тоа, впрочем, го покажуваат и разните рејтинг листи на светските универзитети. Добро познат е и алиби коментарот на оваа тема дека без пари нема наука. Само што јас малку би ја видоизменил оваа аксиома или за некого можеби теорема во тоа дека без пари нема висока наука. Но, наука приспособена на нашите услови може да има. Потребни се само внатрешен порив, желба и добра идеја. И да не биде оставено само на личниот афинитет и на реално остварливи законски одредби. Се разбира, и тие приспособени на нашите услови. Притоа ГФ има предност да ја искористи добрата соработка со стопанството и од таму да црпи можности за научно-истражувачка соработка. Мора да се има на ум дека од академскиот кадар се очекуваат и научни достигнувања. Само така професорите во развиениот свет се поимаат како вистински професори.
Разговараше: Митко Јовановски