Brutal Majesty: Споменици на Иднината и Меморијата – Разговор со Енес Север

02.04.2025 • Интервју

Што ќе добиеме ако ги споиме бруталистичките споменици со ориенталното градителско наследство? А што ако на оваа мешавина додадеме влијанија од византиската уметност и дистописки сцени како од Dune?

Македонскиот архитект Енес Север, кој моментално живее и работи во Холандија, постави слични прашања на софтверот со вештачка интелигенција Midjourney. Со внимателно насочување и манипулирање на алгоритмот, тој создаде низа визуализации кои, на многу необичен начин, се поврзуваат со колективната меморија на нашиот контекст.

Затоа одлучивме да поразговараме со авторот и да дознаеме дали пораките што ги читаме низ овие визуализации се всушност тоа што тој имал намера да ни го пренесе.

Н.Ч: Најпрвин, како започна оваа серија на визуализации и која беше нејзината цел?

Е.С: Оваа серија на визуализации произлезе од длабока лична фасцинација со брутализмот и мегалитската архитектонска експресија. Тие се како неми сведоци на времето – сурови, моќни и полни со присуство. На Балканот, тие не се само стилски избор, туку дел од колективната меморија. Се сретнуваат на раскрсницата меѓу историјата, духовноста и модерната борба за идентитет.

Brutal Majesty за мене беше природен и интуитивен процес на спојување на минатото и современоста. Во македонската архитектонска сцена, овие две идеи – духовната симболика на православниот фрескоживопис и материјалната тежина на брутализмот – се веќе блиски и присутни, и за мене не беше тешко да ги замислам заедно. Нивното комбинирање не го доживеав како предизвик, туку како можност да ја истакнам нивната внатрешна поврзаност, и да создадам визуелна алегорија на еден културен идентитет кој веќе постои.

Овој визуелен јазик произлегува од слоеви на историјата: фрескоживописот ја носи светлината на традицијата, а бруталистичките форми ја одразуваат суровоста на социјалниот и културниот контекст. MidJourney само ми помогна оваа внатрешна врска да ја преточам во конкретна визуелна нарација – да создадам сцени кои не само што ја прикажуваат архитектурата, туку и ја чувствуваат. Простори што не се само гледаат, туку се доживуваат – како ехо од минатото што продолжува да живее во формата.

Brutal Majesty 1

Н.Ч: Ни претставуваш низа на екстремно монументални структури, како спомениците од брутализмот. Што мислиш за улогата на овие мега-градби во денешното општество или во блиската иднина?

Е.С: Во денешното време, улогата на овие мега-структури е речиси парадоксална. Тие постојат, но ретко се гледаат. Стоија како некогашни симболи на надеж, визија и колективна гордост, а денес често се сведени на „естетски носталгии“ или фонови за фотографии на социјални мрежи.

Меѓутоа, токму оваа отфрленост ги прави релевантни. Тие не се пријатни, ниту лесни за интерпретација. Тие нè тераат да се соочиме со тешките прашања: Што останува од идеалите кога системите се распаѓаат? Кој има моќ да одлучува што е вредно да се памети?

Можеби овие структури повеќе не треба да бидат објекти на восхит, туку почетни точки за критика, преиспитување, па дури и нови интерпретации. Наместо да ги обожаваме, треба да ги „слушаме“ – затоа што токму нивната тишина зборува најгласно за минатото, и можеби уште погласно за нашата сегашност.

Brutal Majesty 2

Н.Ч: Споменичките структури често пати имаат и големи платоа. Но дали еден јавен простор, опкружен со толкава монументалност, може да има други функции освен навраќање кон минатото?

Е.С: Апсолутно. Иако овие простори често се замислени како места за сеќавање, нивниот потенцијал не завршува таму. Платото – тоа празно, тивко пространство – не мора секогаш да го носи товарот на минатото. Тоа може да стане сцена за нови наративи, неочекувани интеракции и современи културни практики.

Монументалноста не мора да биде бариера. Напротив – таа може да создаде чувство на присуство, значење, дури и почит, без притоа да го ограничува просторот само на симболика. Токму тие „тешки“ форми, со својата тишина и стабилност, можат да станат рамка во која новите генерации ќе внесат нов слој на значење – преку уметност, перформанси, дијалог или секојдневна употреба.

Значи, не се работи за тоа дали монументалноста дозволува други функции, туку дали ние сме подготвени да ѝ пристапиме со нова чувствителност – да ја видиме не како завршена приказна, туку како платформа за културна трансформација.

Brutal Majesty 3

Н.Ч. : Доколку треба некако да ги наречам овие структури, веројатно би рекла дека тие се модернистичко-еклектични. Што е доста парадоксално, бидејќи модернизмот обично избегнува орнаменти. Можеби затоа сметам дека тие совршено ја доловуваат атмосферата на Балканот – спој на модерност и копнеж по минатото. Кои се твоите заклучоци кога ги гледаш овие структури? Дали мислиш дека треба да изградиме нешто слично?

Е.С: Овие структури се навистина парадоксални – и токму во тој парадокс лежи нивната сила. Тие не следат чисти линии на модернизмот, ниту пак се целосно декоративни. Тие се архитектонски хибриди – на моменти митски, на моменти функционални – кои совршено ја одразуваат комплексноста на Балканот: местото каде што минатото никогаш не е целосно завршено, а иднината никогаш не е сосема сигурна.

Кога ги гледам, не гледам само форми или стил. Гледам состојба на умот. Амбиција, копнеж, идеализам, но и тишина, заборав, и понекогаш траума. Тие не се само објекти за повторување – туку за разбирање.

Затоа, прашањето дали треба повторно да изградиме вакви структури е и легитимно и предизвикувачко. Но можеби поважно е да се прашаме: ако изградиме нешто слично, дали ќе ја носи истата длабочина, истата храброст и искреност? Дали ќе зборува на јазикот на нашето време, без да биде само реплика на нешто што веќе постоело? Можеби не со истите форми, но со истата интенција – да создаде простор што не само што се гледа, туку и се чувствува.

Brutal Majesty 4

Н.Ч. : Кажи ни нешто повеќе за вештачката интелигенција како алатка во процесот на дизајнирање. На кој начин ја користиш ти?

Е.С: Верувам дека вештачката интелигенција има потенцијал да го промени начинот на кој пристапуваме кон дизајнот. Треба да ја гледаме како алатка – не како закана – која може да ни отвори врати што досега биле недостапни. Но тоа не значи губење на човечкиот допир. Напротив, како во примерот со Brutal Majesty, AI може да биде продолжение на нашата имагинација, а не нејзина замена.

Во моментов сме сведоци на револуција во начинот на размислување за креативноста. Клучно е да знаеме како да седнеме зад воланот – затоа што креативноста не е само во финалниот продукт, туку и во начинот на кој го користиме секој ресурс, секоја идеја. AI е токму тоа: алатка што може да ни помогне да работиме побрзо, поефективно и понекогаш – поинспиративно. Таа има потенцијал да го направи светот повизуелен, покомплексен и поубав.

Како специјалист за генеративен AI-дизајн во UNStudio, имам среќа да работам во средина која не само што ја прифаќа, туку и активно го охрабрува истражувањето на вештачката интелигенција како дел од дизајнерскиот процес. Таму имам можност да експериментирам и истражувам како може ефективно да се контролира и насочува AI за да се постигнат посуштински, иновативни и контекстуално релевантни резултати.

Моментално, најчесто ги користам овие алатки во концептуалната фаза – токму таму каде што има најмногу простор за игра, истражување и визуелна провокација. Генеративната AI е особено ефикасна кога станува збор за брзо генерирање идеи – со што значително се скратува фазата на моделирање и рендерирање. Тоа ни овозможува, како дизајнери, да го пренасочиме нашето внимание кон суштинскиот дел од процесот – развојот на концептот и неговото обликување со поголема длабочина и слобода.

Но, покрај професионалната примена, AI ја користам и како простор за лична експресија и визуелно истражување. Често експериментирам со апстрактни идеи, атмосфери и естетики кои не се нужно поврзани со конкретен проект – туку едноставно како форма на креативна слобода. Дел од тие резултати ги споделувам и на мојот Instagram профил, каде што AI станува алатка за визуелно истражување надвор од границите на секојдневната работа.

Секако, како и секоја алатка, и AI има свои ограничувања – таа не може да размислува критички, нема интуиција, ниту може да го замени човечкиот контекст и емпатија. Затоа е особено важно да се користи свесно и одговорно, со јасна концептуална цел и со авторска чувствителност. Крајната визија сè уште мора да биде човечка – AI е само медиум преку кој таа визија може да се артикулира на нов начин.

Н.Ч. : Твоите визуализации се навистина пример за како оваа нова технологија може да ни помогне во процесот на дизајнирање. Ти благодарам за овој интересен разговор.

Подоле ви преставуваме уште неколку примери, а целото творештво на Енес Север може да го најдете на неговиот инстаграм профил.