Пелените за еднократна употреба: генијален изум или еколошка закана?

Денес, кога зборуваме за пелените за еднократна употреба, често го споменуваме Виктор Милс, човекот чиј труд во „Procter & Gamble“ ги доведе „Pampers“ до милиони домови, олеснувајќи им го животот на родителите ширум светот. Но, приказната започнува порано, со Марион О’Брајен Донован, американска пронаоѓачка која во 1946 година, фрустрирана од платнените пелени, го осмислила првиот водоотпорен покривач за пелени – клучниот чекор кон модерните еднократни пелени. Нејзиниот изум, патентиран во 1951 година, ја поставил основата, додека Милс подоцна го усовршил и го направил масовно достапен.

Милс бил американски хемиски инженер, кој како вработен во „Procter & Gamble“ го создал првиот прототип на пелените за еднократна употреба. Научникот бил мотивиран од едноставна желба: да го избегне мачниот процес на перење платнени пелени за своите внуци. Неговиот труд резултирал со „Pampers“, производ кој од 1961 година па наваму станал синоним за удобност и хигиена.

Но, додека овој изум донел револуција во секојдневието, тој истовремено ја оптоварил животната средина со отпад што тешко се разградува. Како еден ваков „неопходен“ производ може да биде и дарба и товар за човештвото?

Изумот што го смени светот

Пред пелените за еднократна употреба, родителите низ целиот свет се потпирале на платнени пелени – процес кој вклучувал постојано перење, сушење и повторна употреба. Многу од нас пораснале со вакви пелени, а нашите родители многу добро знаат колку мака им донеле тие. Во време без модерни машини за перење, ова било исцрпувачка задача.

Виктор Милс, со своето знаење од областа на хемија, го видел потенцијалот за подобрување. По години експериментирање со апсорбирачки материјали, тој го развил производот што денес го сметаме за неизбежен дел од родителството. Кога „Pampers“ влегле на пазарот, тие брзо станале популарни, ослободувајќи ги родителите од маките на стариот систем.

Во Македонија, каде традиционалните навики долго време биле норма, пелените за еднократна употреба веројатно станале широко прифатени во втората половина на 20 век. Тие не само што го олесниле животот на родителите, туку и им дале повеќе слобода на мајките, ослободувајќи ги од часови поминати во перење.

Колку пелени фрламе во Македонија?

За да ја разбереме големината на овој феномен, ајде да погледнеме колку пелени за еднократна употреба се користат во Македонија, земја со околу 2 милиони жители. Според официјалните податоци за наталитет, во последните три години (2021–2023) се родиле вкупно 53.458 живородени деца: 18.648 во 2021, 18.073 во 2022 и 16.737 во 2023 година. Овие деца, на возраст од 0 до 3 години во 2025 година, се главните корисници на пелени.

Едно дете во просек „користи“ околу 5 пелени дневно. Тоа значи дека дневно се трошат 53.458 × 5 = 267.290 пелени низ Македонија. На годишно ниво, ова изнесува 267.290 × 365 = 97,6 милиони пелени. Да заокружиме на стотка?

Во Македонија годишно се трошат 100 милиони пелени и тие завршуваат на депониите, каде што се распаѓаат за 200 до 500 години, ослободувајќи метан во процесот!

Еколошката цена на удобноста

Пелените за еднократна употреба се направени од пластика, целулоза и супер-апсорбирачки полимери – материјали кои обезбедуваат удобност, но се кошмар за животната средина. Една пелена може да остане на депонија од 200 до 500 години, ослободувајќи метан во процесот.

Во Македонија, каде системот за управување со отпад сè уште се бори со предизвици, овие 100 милиони пелени годишно најчесто завршуваат на депонии или, честопати, во природата.

Со просечна тежина од 30–50 грама по пелена (плус дополнителна тежина кога е користена), зборуваме за илјадници тони отпад секоја година.

Во глобален контекст, пелените сочинуваат 2–3% од комуналниот отпад во развиените земји, а во Македонија овој удел може да биде уште поголем поради ограниченото рециклирање.

Овој изум на Виктор Милс ни го олесни животот, но планетата ја плати цената. Нашите родители и баби живееле без пелени за еднократна употреба, користејќи платнени пелени и прилагодувајќи се на околностите. Денес, за многумина од нас, враќањето на тој начин на живот изгледа незамисливо. Како успеале тие да се справат без овие „неопходни нешта“? Со труд, трпение и поинакви приоритети.

Всушност, ако размислиме добро, многу од „даровите“ на модерниот капиталистички и консумеристички начин на живот се заради нашата лично удобрност, а поради тоа страда природата и на крај – идните поколенија!

Алтернативи и иднината

Дали можеме да го задржиме удобноста без да ја уништуваме планетата? Платнените пелени, сега достапни во модерни верзии, се една опција. Тие бараат повеќе труд, но го намалуваат отпадот. Исто така, постојат биоразградливи пелени направени од растителни материјали, кои се распаѓаат побрзо. Сепак, нивната цена и ограничена достапност ги прават недостижни за многу семејства во Македонија.

Решението бара и системски промени – подобро управување со отпадот, рециклирање и едукација на населението. Дали сме подготвени да платиме повеќе за еколошки производи? Дали општините можат да инвестираат во инфраструктура за компостирање? Овие прашања остануваат отворени.

Заклучок

Виктор Милс не можел да предвиди дека неговиот изум ќе стане и симбол на човечкиот напредок и на нашите еколошки пропусти. Во Македонија, каде фрламе околу 78 милиони пелени годишно, се соочуваме со дилема: удобност или одговорност? Можеби решението лежи во комбинација од нови технологии и стари навики – оние што нашите родители ги сметале за нормални. Изборот е наш: дали ќе продолжиме да ја плаќаме цената на практичноста со иднината на планетата?

Овој текст е инспириран од статијата на одличниот сајт е-хемија за Виктор Милс и за неговито изум наречен еднократни пелени. За научно согледување на проблематиката – прочитајте го! Аспектот од кој ние гледаме на проблематиката е еколошки.

Преземен е од: arno.mk